DeltaSky

W środową noc 15/06/2011r. można było zaobserwować pełne zaćmienie księżyca.Trzech z naszych kolegów obserwowało to zjawisko z trzech różnych zakątków Polski. Zobacz ich relację i zdjęcia.

NOWOGRÓD NAD NARWIĄ

Zaćmienie Księżyca przyszło mi podziwiać w trasie. Dzień poprzedzający zjawisko do zbyt pogodnych nie należał. Niebo było zamglone, na pierwszy rzut oka nadciągał jakiś front atmosferyczny, co jednak prawdą nie było. Księżyc wzejść miał niemal równocześnie z początkiem fazy całkowitej, jednocześnie miało to być najdłuższe od jakiegoś czasu zaćmienie Księżyca o bardzo głębokiej fazie. W chwili, gdy Księżyc miał pojawić się nad horyzontem byłem w Nowogrodzie nad Narwią. Zachmurzone niemal w całości niebo nie dawało szans na zaobserwowanie czegokolwiek. Wyruszaliśmy w drogę powrotną z nadzieją, że gdzieś bliżej Mazowsza niebo rozpogodzi się i zobaczymy, choć fragment zaćmienia. Patrzyłem na zegarek, czas mijał i mimo, że zaćmienie było najdłuższe i najgłębsze od wielu lat to faza całkowita z powodu zachmurzenia nie została zaobserwowana. Gdy już wszelka nadzieja zgasła z lewej strony pojawił się niezwykły i znajomy kształt – skrawek księżyca tuż po fazie całkowitej, delikatnie rozświetlał mgliste chmury. Zabrałem ze sobą na wszelki wypadek Maka 102SP, Canona 550D oraz statyw fotograficzny. Zestaw ten zmontowany został w mgnieniu oka i ustawiony w niezbyt wygodnej pozycji na poboczu drogi. Fotografowanie w tych warunkach przy ogniskowej 1270mm do przyjemności nie należało – trudno było znaleźć dobry punkt podparcia po pochyłym i zarośniętym poboczu, a tuż za plecami ze znaczną prędkością przejeżdżały ciężarówki. Większość zdjęć okazała się być poruszona, w uzyskaniu efektu przeszkadzało silne zamglenie. Po kilku próbach zabrałem sprzęt i wyruszyłem w dalszą drogę. Warunki stopniowo poprawiały się, jednocześnie tarcza Księżyca błyskawicznie dochodziła do zwyczajnego wyglądu. Gdy przejeżdżaliśmy przez Pułtusk faza zaćmienia dochodziła do około 50%, a Księżyc dość ładnie komponował się z zabudową tego miasta. Tuż przed Warszawą obserwowałem Księżyc w niewielkim już tylko stopniu zaćmiony. Kolega, który podziwiał zaćmienie ze wschodniej Polski stwierdził, że było to jedno z najciemniejszych zaćmień jakie widział. Dość łatwo wytłumaczyć to obecnością dużych ilości pyłów wulkanicznych w naszej atmosferze. Kolejne zaćmienie w grudniu, być może tym razem pogoda bardziej dopisze.

NIEGOWONICE KOŁO DĄBROWY GÓRNICZEJ

Już od rana obserwowaliśmy na mapach satelitarnych, że szanse na obserwacje zaćmienia raczej będą i mimo postanowiliśmy wyruszyć na obserwacje tego rzadkiego zjawiska licząc, że uda nam się coś dotrzeć przynajmniej w wąskich przerwach między chmurami. Na obserwacjach pojawiliśmy się w grupie około 30-40 osób na niewielkim wzniesieniu w Niegowonicach koło Dąbrowy Górniczej. Zgodnie z przewidywaniami bezpośrednio po wschodzie Księżyca był on poza naszym zasięgiem i dopiero przed godziną 22-gą dostrzegliśmy słabo święcący między chmurami zaćmiony już Księżyc. Obserwacje oraz fotografie wykonywał prawie każdy, kto dysponował jakimkolwiek sprzętem. Pojawiły się osoby z aparatami fotograficznymi z teleobiektywami, jak również wiele osób z lornetkami, a także kilka z teleskopami, w tym 10” Synta na montażu Dobsona, która w międzyczasie, kiedy Księżyc się chował, pokazała nam Saturna oraz jaśniejsze gromady gwiazd oraz słynną mgławicę planetarną M57 znajdującą się w Lutni. W międzyczasie na niebie dwukrotnie gościliśmy Międzynarodową Stację Kosmiczną, masę lądujących na lotnisku w Pyrzowicach samolotów. W momentach, kiedy Księżyc wyłaniał się spoza chmur udało się nam wykonać kilka zdjęć, tego przepięknego zjawiska, głównie refraktorem Sky-Watchera ED80, umieszczonym na montażu EQ3-2. Całe obserwacje prowadziliśmy jeszcze do północy, a ich zakończenie przyspieszył zbliżająca się do nas pokrywa chmur z opadami deszczu.

OKOLICE TCZEWA

Na środowe zaćmienie Księżyca wybraliśmy się nad Wisłę w okolicach Tczewa gdzie w grupie ok. 20 osób wspólnie oglądaliśmy to niecodzienne zjawisko. Pogoda początkowo nam nie sprzyjała, wilgoć znajdująca się nisko nad horyzontem uniemożliwiała nam początkowo zlokalizowanie Księżyca. Częściowo zaćmiony Księżyc zaczął się wyłaniać zza południowo-wschodniego horyzontu około godziny 21, czego niestety nie dane nam było oglądać. Kiedy Księżyc całkowicie chował się w cieniu Ziemi, o godzinie 21: 22, znajdując się jeszcze dosyć nisko nad horyzontem, cała nasza grupa w oczekiwaniu na łaskawość pogody, zajęła się obserwowaniem przez lornetki obiektów, które majaczyły w oddali. Maksimum zaćmienia nastąpiło o godzinie 22:13, a koniec fazy całkowitej o 23:03. O godzinie 23:20 wilgoć zaczęła się rozrzedzać na niebie i dopiero wtedy mogliśmy podziwiać Srebrny Glob w innym kolorze niż zwykle. Początkowo był ledwo widoczny, gdyż warstwa chmur była dosyć gęsta i staraliśmy się cokolwiek wypatrzyć przez lornetki, z minuty na minutę było coraz lepiej. Udało się nawet zrobić kilka zdjęć. Koniec najciekawszej części zjawiska, wydarzył się o godzinie 00:02. Zaćmienie półcieniowe potrwało jeszcze do ok. 01: 01. Zaćmienie Księżyca trwało 100 minut i było najdłuższym od 11 lat. Bardzo zaskoczyła nas stacja kosmiczna, która podczas tej nocy wzbogaciła nasze obserwacje przelatując dwukrotne.

W środową noc 15/06/2011r. można było zaobserwować pełne zaćmienie księżyca.

Trzech z naszych kolegów obserwowało to zjawisko z trzech różnych zakątków Polski. Zobacz ich relację i zdjęcia.

Jeżeli lubisz wstawać bardzo wcześnie, czy też iść spać bardzo późno to możesz sprawdzić co nowego „słychać” na Jowiszu. Planetę tą można obecnie obserwować wczesnym ranem około 3-4 rano na wschodnim niebie. Z każdym dniem Jowisz będzie oddalał się od Słońca na naszym niebie ułatwiając tym samym obserwacje. Opozycja Jowisza będzie miała miejsce 29 października.

W zeszłym roku mogliśmy obserwować Jowisza bez południowego pasa, który zakryły białe chmury. Pod koniec zeszłego sezonu obserwacyjnego rozpoczął się proces jego odbudowy. W tym sezonie będziemy mogli obserwować już gazowego giganta z parą pasów. Oba pasy dość dynamicznie ewoluują, co powinno dostarczyć dodatkowych wrażeń podczas jesiennych i zimowych obserwacji tej planety.

Pierwsze fotografie Jowisza z  nowego sezonu pojawiły się już w sieci i pochodzą głównie z Australii, czy Filipin, gdzie panują nieco lepsze warunki do obserwacji i fotografii tej planety przed świtem. W tym roku Jowisz będzie dość wysoko na naszym niebie, co powinno ułatwić nam obserwacje jak i fotografowanie tej planety.

Już w środę, w nocy z 15 na 16 czerwca, dojdzie do pierwszego z dwóch w tym roku zaćmień Księżyca. Zaćmienie Księżyca zachodzi wówczas, gdy Księżyc znajdzie się dokładnie po przeciwnej stronie Ziemi niż Słońce i „trafi” na stożek ziemskiego cienia. Taka sytuacja może przydarzyć się jedynie pod warunkiem, że podczas pełni Księżyc znajduje się w pobliżu węzła swojej okołoziemskiej orbity, czyli jednego z dwóch punktów przecięcia pozornej drogi Księżyca na tle gwiazd z pozorną drogą Słońca, czyli ekliptyką. Zaćmienie Księżyca, trwające nawet kilka godzin, jest doskonale znane miłośnikom astronomii. Choć nie tak widowiskowe jak zaćmienie Słońca, również jest bardzo atrakcyjnym zjawiskiem, które może oglądać każdy – jego obserwacja nie wymaga absolutnie żadnego sprzętu optycznego.

Zaćmienie będzie w całości widoczne na terenie całej Afryce, Europie, zachodniej i w południowej Azji, wschodniej części Ameryki Południowej oraz w Australii.
Warto wspomnieć, że zbliżające się zaćmienie będzie trzecim spośród sześciu tegorocznych zaćmień: dwóch Księżyca i czterech Słońca. Niedawne częściowe zaćmienie Słońca (1 czerwca) było widoczne z terenów wschodniej Azji i Ameryki Północnej. Nas czeka jeszcze widoczne u nas jako całkowite, zaćmienie Księżyca 10 grudnia 2011 jednak w momencie wschodu Księżyca będzie już po fazie maksymalnej.
Wróćmy jednak do samego zaćmienia, które charakteryzuje się bardzo dużą fazą (1,70), a co oznacza, że zjawisko w fazie całkowitej będzie trwało bardzo długo, a sam Księżyc znajdzie się prawie centralnie w cieniu Ziemi. Na podobną jeszcze większą fazę zaćmienia będziemy musieli poczekać do 27 lipca 2018 roku (mniejsza faza: 1,61), a na jeszcze większą aż do 26 czerwca 2029 roku, kiedy to zaobserwujemy z terenu naszego kraju wyłącznie ostatnią fazę zaćmienia.

Przebieg zjawiska
O ile w nocy z 15 na 16 czerwca dopisze pogoda, będziemy mogli obserwować przebieg prawie całego zaćmienia, bez pierwszej fazy półcieniowej i częściowej. Zjawisko rozpocznie się w środę o godzinie 19:24, na tle gwiazdozbioru Wężownika, niezbyt wyraźnym zaćmieniem półcieniowym. W tym momencie Księżyc w całej Polsce będzie znajdować się pod horyzontem.
Zagłębiając się coraz bardziej w półcień Ziemi, o 20:23 Księżyc dotrze do ziemskiego cienia, rozpoczynając zaćmienie częściowe. Od tej chwili coraz wyraźniej widać będzie jak księżycowa tarcza pogrąża się w cieniu. Zaćmienie całkowite, które rozpocznie się (21:22) tuż po wschodzie Księżyca potrwa 1 godzinę i 40 minut, osiągając o godzinie 22:13 maksymalną fazę: 1,7.
W większości terenów kraju zaćmienie będzie widoczne nisko nad horyzontem, przy czym teoretycznie najlepsze warunki do obserwacji będą mieli obserwatorzy z południowo-wschodnich części Polski (faza maksymalna na wysokości do 10,8°). Dużo gorzej natomiast będzie na północnym-zachodzie gdzie Księżyc znajdzie się zaledwie nawet 3,7° nad horyzontem w momencie fazy maksymalnej.

15 czerwiec 2011, godz. 22:13 (faza maksymalna) – wysokość nad horyzontem w poszczególnych miastach:

Białystok: +7,3°
Bydgoszcz: +5,7°
Gdańsk: +4,9°
Katowice: +8,3°
Kraków: +8,8°
Lublin: +8,7°
Poznań: +5,9°
Rzeszów: +9,6°
Toruń: +6,0°
Warszawa: +7,4°
Wrocław: +6,9°

O godzinie 23:03, tarcza Księżyca znajdzie się ponownie na krawędzi cienia Ziemi, kończąc tym zaćmienie całkowite. Do godziny 0:02 trwać będzie znów zaćmienie częściowe, podczas którego Księżyc stopniowo będzie wychodził z cienia. Gdy go opuści, ponownie będziemy obserwować już tylko zaćmienie półcieniowe, które potrwa do godziny 1:01. Kompletne zaćmienie, w fazie półcieniowej, częściowej i całkowitej, potrwa 5 godzin, 36 minut i 12 sekundy. Faza częściowa z całkowitą – 3 godziny, 39 minut i 19 sekund.

Cień Ziemi w dniu zaćmienia będzie miał średnicę kątową 1,45°, prawie dwa razy większy będzie półcień: 2,5°. Warto też wspomnieć o samych rozmiarach kątowych tarczy Księżyca, którego średnica wyniesie 31’54,4”. Aby dobrze sobie wyobrazić rozmiary cienia i półcienia Ziemi, warto wiedzieć, że średnica cienia będzie 2,7 razy większa, a półcienia – prawie 5 razy większa od kątowej średnicy tarczy Księżyca. Odnalezienie Księżyca na bezchmurnym niebie będzie oczywiście łatwe.

Efemeryda
15 czerwiec 2011 – 19:24:33 – P1 (wejście w półcień Ziemi – początek zaćmienia półcieniowego)
15 czerwiec 2011 – 20:22:55 – U1 (wejście w cień Ziemi – początek zaćmienia częściowego)
15 czerwiec 2011 – 21:22:29 – U2 (początek zaćmienia całkowitego)
15 czerwiec 2011 – 22:12:36 – MAX (faza maksymalna zaćmienia)
15 czerwiec 2011 – 23:02:41 – U3 (koniec zaćmienia całkowitego)
16 czerwiec 2011 – 00:02:14 – U4 (wyjście z cienia Ziemi – koniec zaćmienia częściowego)
16 czerwiec 2011 – 01:00:44 – P4 (wyjście z półcienia Ziemi – koniec zaćmienia półcieniowego) / po zachodzie Księżyca i po wschodzie Słońca

Saros 130
Już w starożytności astronomowie zauważyli, że zaćmienia Słońca i Księżyca powtarzają się z dość dużą cyklicznością. Okres ten, bezpośrednio związany z miesiącem synodycznym, smoczym, animalistycznym oraz rokiem smoczym, wynosi 6585,33 doby i nosi nazwę okresu saros.
Zbliżające się zaćmienie będzie 34. zaćmieniem z serii 71 zaćmień 130. okresu saros, który rozpoczął się zaćmieniem 10 lipca 1416 roku, a zakończy zaćmieniem 26 lipca 2678 roku. W trwającym ponad 1262 lat 130. okresie saros wystąpią 71 zaćmienia Księżyca.
W ciągu 50 wieków, w latach –1999 do 3000 (2000 BCE do 3000 CE) przypada 12186 zaćmień Księżyca w tym 4468 (36,7%) półcieniowych, 4213 (34,6%) częściowych oraz 3505 (28,8%) całkowitych. Co oczywiste, najrzadsze z nich są zaćmienia całkowite, wymagające by Księżyc znalazł się w pobliżu centrum stożka cienia Ziemi – z takim właśnie typem zaćmienia będziemy mieli do czynienia nocą po północy 20/21 lutego.

Momenty zakryć kraterów na powierzchni Księżyca
Na przesuwającym się na tle nieba i wchodzącym w cień Ziemi Księżycu, będziemy mogli obserwować najpierw znikające, a po zakończeniu całkowitego zaćmienia pojawiające się znów kratery.

Momenty zakryć kraterów
20:24 – zakrycie krateru Grimaldi
20:29 – zakrycie krateru Billy
20:31 – zakrycie krateru Aristarchus
20:32 – zakrycie krateru Kepler
20:40 – zakrycie krateru Campanus
20:40 – zakrycie krateru Copernicus
20:41 – zakrycie krateru Pytheas|
20:45 – zakrycie krateru Timocharis
20:49 – zakrycie krateru Tycho
20:51 – zakrycie krateru Plato
20:55 – zakrycie krateru Manilius
20:58 – zakrycie krateru Menelaus
20:59 – zakrycie krateru Dionysius
20:59 – zakrycie krateru Eudoxus
21:00 – zakrycie krateru Aristoteles
21:02 – zakrycie krateru Plinius
21:11 – zakrycie krateru Goclenius
21:12 – zakrycie krateru Proclus
21:12 – zakrycie krateru Taruntius
21:17 – zakrycie krateru Langrenus

Momenty odkryć kraterów
23:06 – odkrycie krateru Grimaldi
23:08 – odkrycie krateru Aristarchus
23:11 – odkrycie krateru Billy
23:13 – odkrycie krateru Kepler
23:18 – odkrycie krateru Pytheas
23:20 – odkrycie krateru Plato
23:20 – odkrycie krateru Copernicus
23:21 – odkrycie krateru Timocharis
23:21 – odkrycie krateru Campanus
23:28 – odkrycie krateru Aristoteles
23:29 – odkrycie krateru Eudoxus
23:29 – odkrycie krateru Tycho
23:33 – odkrycie krateru Manilius
23:36 – odkrycie krateru Menelaus
23:39 – odkrycie krateru Dionysius
23:40 – odkrycie krateru Plinius
23:49 – odkrycie krateru Proclus
23:51 – odkrycie krateru Taruntius
23:53 – odkrycie krateru Goclenius
23:58 – odkrycie krateru Langrenus

Warunki atmosferyczne
Opierając się na danych statystycznych, mamy aż 60% szans na pogodę umożliwiającą obserwacje zaćmienia. Środek czerwca jest sprzyjającym okresem pod względem pogodowym. Trudno wywnioskować, opierając się nawet na poprzednich latach, sytuację meteorologiczną w tym właśnie dniu. Wszystkie prognozy pogody dokonywane z takim wyprzedzeniem, z góry są skazane na niewielkie powodzenie.

Kolejne zaćmienia Księżyca w Polsce do 2015 roku
10 grudnia 2011 – całkowite zaćmienie Księżyca (1,110)
28 listopada 2012 – półcieniowe zaćmienie Księżyca (-0,183)
25 kwietnia 2013 – częściowe zaćmienie Księżyca (-0,021)
18 października 2013 – półcieniowe zaćmienie Księżyca (-0,267)
28 września 2015 – całkowite zaćmienie Księżyca (1,282)

Wszystkie momenty zjawisk podano w aktualnie obowiązującym czasie letnim

Marek Substyk