Już w środę, w nocy z 15 na 16 czerwca, dojdzie do pierwszego z dwóch w tym roku zaćmień Księżyca. Zaćmienie Księżyca zachodzi wówczas, gdy Księżyc znajdzie się dokładnie po przeciwnej stronie Ziemi niż Słońce i „trafi” na stożek ziemskiego cienia. Taka sytuacja może przydarzyć się jedynie pod warunkiem, że podczas pełni Księżyc znajduje się w pobliżu węzła swojej okołoziemskiej orbity, czyli jednego z dwóch punktów przecięcia pozornej drogi Księżyca na tle gwiazd z pozorną drogą Słońca, czyli ekliptyką. Zaćmienie Księżyca, trwające nawet kilka godzin, jest doskonale znane miłośnikom astronomii. Choć nie tak widowiskowe jak zaćmienie Słońca, również jest bardzo atrakcyjnym zjawiskiem, które może oglądać każdy – jego obserwacja nie wymaga absolutnie żadnego sprzętu optycznego.
Zaćmienie będzie w całości widoczne na terenie całej Afryce, Europie, zachodniej i w południowej Azji, wschodniej części Ameryki Południowej oraz w Australii.
Warto wspomnieć, że zbliżające się zaćmienie będzie trzecim spośród sześciu tegorocznych zaćmień: dwóch Księżyca i czterech Słońca. Niedawne częściowe zaćmienie Słońca (1 czerwca) było widoczne z terenów wschodniej Azji i Ameryki Północnej. Nas czeka jeszcze widoczne u nas jako całkowite, zaćmienie Księżyca 10 grudnia 2011 jednak w momencie wschodu Księżyca będzie już po fazie maksymalnej.
Wróćmy jednak do samego zaćmienia, które charakteryzuje się bardzo dużą fazą (1,70), a co oznacza, że zjawisko w fazie całkowitej będzie trwało bardzo długo, a sam Księżyc znajdzie się prawie centralnie w cieniu Ziemi. Na podobną jeszcze większą fazę zaćmienia będziemy musieli poczekać do 27 lipca 2018 roku (mniejsza faza: 1,61), a na jeszcze większą aż do 26 czerwca 2029 roku, kiedy to zaobserwujemy z terenu naszego kraju wyłącznie ostatnią fazę zaćmienia.
Przebieg zjawiska
O ile w nocy z 15 na 16 czerwca dopisze pogoda, będziemy mogli obserwować przebieg prawie całego zaćmienia, bez pierwszej fazy półcieniowej i częściowej. Zjawisko rozpocznie się w środę o godzinie 19:24, na tle gwiazdozbioru Wężownika, niezbyt wyraźnym zaćmieniem półcieniowym. W tym momencie Księżyc w całej Polsce będzie znajdować się pod horyzontem.
Zagłębiając się coraz bardziej w półcień Ziemi, o 20:23 Księżyc dotrze do ziemskiego cienia, rozpoczynając zaćmienie częściowe. Od tej chwili coraz wyraźniej widać będzie jak księżycowa tarcza pogrąża się w cieniu. Zaćmienie całkowite, które rozpocznie się (21:22) tuż po wschodzie Księżyca potrwa 1 godzinę i 40 minut, osiągając o godzinie 22:13 maksymalną fazę: 1,7.
W większości terenów kraju zaćmienie będzie widoczne nisko nad horyzontem, przy czym teoretycznie najlepsze warunki do obserwacji będą mieli obserwatorzy z południowo-wschodnich części Polski (faza maksymalna na wysokości do 10,8°). Dużo gorzej natomiast będzie na północnym-zachodzie gdzie Księżyc znajdzie się zaledwie nawet 3,7° nad horyzontem w momencie fazy maksymalnej.
15 czerwiec 2011, godz. 22:13 (faza maksymalna) – wysokość nad horyzontem w poszczególnych miastach:
Białystok: +7,3°
Bydgoszcz: +5,7°
Gdańsk: +4,9°
Katowice: +8,3°
Kraków: +8,8°
Lublin: +8,7°
Poznań: +5,9°
Rzeszów: +9,6°
Toruń: +6,0°
Warszawa: +7,4°
Wrocław: +6,9°
O godzinie 23:03, tarcza Księżyca znajdzie się ponownie na krawędzi cienia Ziemi, kończąc tym zaćmienie całkowite. Do godziny 0:02 trwać będzie znów zaćmienie częściowe, podczas którego Księżyc stopniowo będzie wychodził z cienia. Gdy go opuści, ponownie będziemy obserwować już tylko zaćmienie półcieniowe, które potrwa do godziny 1:01. Kompletne zaćmienie, w fazie półcieniowej, częściowej i całkowitej, potrwa 5 godzin, 36 minut i 12 sekundy. Faza częściowa z całkowitą – 3 godziny, 39 minut i 19 sekund.
Cień Ziemi w dniu zaćmienia będzie miał średnicę kątową 1,45°, prawie dwa razy większy będzie półcień: 2,5°. Warto też wspomnieć o samych rozmiarach kątowych tarczy Księżyca, którego średnica wyniesie 31’54,4”. Aby dobrze sobie wyobrazić rozmiary cienia i półcienia Ziemi, warto wiedzieć, że średnica cienia będzie 2,7 razy większa, a półcienia – prawie 5 razy większa od kątowej średnicy tarczy Księżyca. Odnalezienie Księżyca na bezchmurnym niebie będzie oczywiście łatwe.
Efemeryda
15 czerwiec 2011 – 19:24:33 – P1 (wejście w półcień Ziemi – początek zaćmienia półcieniowego)
15 czerwiec 2011 – 20:22:55 – U1 (wejście w cień Ziemi – początek zaćmienia częściowego)
15 czerwiec 2011 – 21:22:29 – U2 (początek zaćmienia całkowitego)
15 czerwiec 2011 – 22:12:36 – MAX (faza maksymalna zaćmienia)
15 czerwiec 2011 – 23:02:41 – U3 (koniec zaćmienia całkowitego)
16 czerwiec 2011 – 00:02:14 – U4 (wyjście z cienia Ziemi – koniec zaćmienia częściowego)
16 czerwiec 2011 – 01:00:44 – P4 (wyjście z półcienia Ziemi – koniec zaćmienia półcieniowego) / po zachodzie Księżyca i po wschodzie Słońca
Saros 130
Już w starożytności astronomowie zauważyli, że zaćmienia Słońca i Księżyca powtarzają się z dość dużą cyklicznością. Okres ten, bezpośrednio związany z miesiącem synodycznym, smoczym, animalistycznym oraz rokiem smoczym, wynosi 6585,33 doby i nosi nazwę okresu saros.
Zbliżające się zaćmienie będzie 34. zaćmieniem z serii 71 zaćmień 130. okresu saros, który rozpoczął się zaćmieniem 10 lipca 1416 roku, a zakończy zaćmieniem 26 lipca 2678 roku. W trwającym ponad 1262 lat 130. okresie saros wystąpią 71 zaćmienia Księżyca.
W ciągu 50 wieków, w latach –1999 do 3000 (2000 BCE do 3000 CE) przypada 12186 zaćmień Księżyca w tym 4468 (36,7%) półcieniowych, 4213 (34,6%) częściowych oraz 3505 (28,8%) całkowitych. Co oczywiste, najrzadsze z nich są zaćmienia całkowite, wymagające by Księżyc znalazł się w pobliżu centrum stożka cienia Ziemi – z takim właśnie typem zaćmienia będziemy mieli do czynienia nocą po północy 20/21 lutego.
Momenty zakryć kraterów na powierzchni Księżyca
Na przesuwającym się na tle nieba i wchodzącym w cień Ziemi Księżycu, będziemy mogli obserwować najpierw znikające, a po zakończeniu całkowitego zaćmienia pojawiające się znów kratery.
Momenty zakryć kraterów
20:24 – zakrycie krateru Grimaldi
20:29 – zakrycie krateru Billy
20:31 – zakrycie krateru Aristarchus
20:32 – zakrycie krateru Kepler
20:40 – zakrycie krateru Campanus
20:40 – zakrycie krateru Copernicus
20:41 – zakrycie krateru Pytheas|
20:45 – zakrycie krateru Timocharis
20:49 – zakrycie krateru Tycho
20:51 – zakrycie krateru Plato
20:55 – zakrycie krateru Manilius
20:58 – zakrycie krateru Menelaus
20:59 – zakrycie krateru Dionysius
20:59 – zakrycie krateru Eudoxus
21:00 – zakrycie krateru Aristoteles
21:02 – zakrycie krateru Plinius
21:11 – zakrycie krateru Goclenius
21:12 – zakrycie krateru Proclus
21:12 – zakrycie krateru Taruntius
21:17 – zakrycie krateru Langrenus
Momenty odkryć kraterów
23:06 – odkrycie krateru Grimaldi
23:08 – odkrycie krateru Aristarchus
23:11 – odkrycie krateru Billy
23:13 – odkrycie krateru Kepler
23:18 – odkrycie krateru Pytheas
23:20 – odkrycie krateru Plato
23:20 – odkrycie krateru Copernicus
23:21 – odkrycie krateru Timocharis
23:21 – odkrycie krateru Campanus
23:28 – odkrycie krateru Aristoteles
23:29 – odkrycie krateru Eudoxus
23:29 – odkrycie krateru Tycho
23:33 – odkrycie krateru Manilius
23:36 – odkrycie krateru Menelaus
23:39 – odkrycie krateru Dionysius
23:40 – odkrycie krateru Plinius
23:49 – odkrycie krateru Proclus
23:51 – odkrycie krateru Taruntius
23:53 – odkrycie krateru Goclenius
23:58 – odkrycie krateru Langrenus
Warunki atmosferyczne
Opierając się na danych statystycznych, mamy aż 60% szans na pogodę umożliwiającą obserwacje zaćmienia. Środek czerwca jest sprzyjającym okresem pod względem pogodowym. Trudno wywnioskować, opierając się nawet na poprzednich latach, sytuację meteorologiczną w tym właśnie dniu. Wszystkie prognozy pogody dokonywane z takim wyprzedzeniem, z góry są skazane na niewielkie powodzenie.
Kolejne zaćmienia Księżyca w Polsce do 2015 roku
10 grudnia 2011 – całkowite zaćmienie Księżyca (1,110)
28 listopada 2012 – półcieniowe zaćmienie Księżyca (-0,183)
25 kwietnia 2013 – częściowe zaćmienie Księżyca (-0,021)
18 października 2013 – półcieniowe zaćmienie Księżyca (-0,267)
28 września 2015 – całkowite zaćmienie Księżyca (1,282)
Wszystkie momenty zjawisk podano w aktualnie obowiązującym czasie letnim
Marek Substyk
