Podczas najdłuższych nocy przełomu jesieni i zimy mamy najwięcej czasu na podziwianie nocnego nieba. Trwające 14–15 godzin noce pozwalają obserwować gwiazdozbiory wszystkich pór roku: począwszy od znikającego wieczorem pod zachodnim horyzontem gwiezdnego symbolu lata – Trójkąta Letniego, poprzez gwiazdozbiory jesienne z ogromnym Pegazem i Andromedą, zimowe z Orionem i otaczającymi go jasnymi konstelacjami Byka, Woźnicy, Bliźniąt oraz Małego i Wielkiego Psa, dalej wiosenne, z Lwem, Panną, Hydrą i Wolarzem aż po… Trójkąt Letni – ponownie pojawiający się w całej okazałości na wschodzie pod koniec nocy.

Mroźne zimowe powietrze jest na ogół bardziej przejrzyste i mniej rozedrgane niż w innych porach roku. Jeśli więc tylko niebo jest bezchmurne i nie rozświetla go ani Księżyc ani ziemskie światła, zimą możemy dostrzec wyjątkowo wiele na rozgwieżdżonym nocnym niebie. Taki luksus nie trwa jednak zbyt długo. Najpierw, ledwo zauważalnie, ale z każdym tygodniem coraz szybciej, już od pierwszego dnia po zimowym przesileniu (22 grudnia), zaczyna przybywać dnia, a ubywać nocy.

Co i jak więc w grudniu?

Słońce przebywa do 18 grudnia w gwiazdozbiorze Wężownika, a od 19-go już w Strzelcu, wchodząc 22-go, o 6:30 w zodiakalny znak Koziorożca.
Aktywność naszej dziennej gwiazdy w stosunku do października i listopada dalej rośnie i zdarzają się dni, w których wartość tzw. liczby Wolfa wynosi nawet 200, a średnio ok. 130. W każdym wiec dniu możemy obserwować na powierzchni przesuwające się plamy i grupy plam. Pamiętajmy, że Słońce obserwujemy wyłącznie z filtrem słonecznym (folia AstroSolar, filtr szklany).

Księżyc z początkiem miesiąca znajduje się w pierwszej kwadrze (2-go, 10:52), następnie w pełni (10-go, 15:36), ostatniej kwadrze (18-go, 1:48) i nowiu (24-go, 19:07).
Najdalej od Ziemi Księżyc znajdzie się 6-go o 2:13 (405 414,5 km), a najbliżej przed nowiem 22-go o 03:58 (364 803 km).
W swojej miesięcznej wędrówce na tle gwiazd Księżyc spotka się 6-go o 17:36 z Jowiszem (5°), 17-go o 8:33 z Marsem (7°50’) oraz z Saturnem 20-go o 7:18 (6°14’).

Merkury, 4-go o 8:12 znajdzie się dokładnie pomiędzy Słońcem a Ziemią i będzie przemieszczał się stopniowo na niebo poranne, aby 23-go o 4:08 znaleźć się w maksymalnej elongacji zachodniej (21°50’). W okresie tym będzie widoczny nad ranem wschodząc ponad 2 godziny wcześniej niż Słońce.

Wenus z każdym dniem coraz jaśniejsza na zachodnim niebie. Po zachodzie Słońca widoczna jako „gwiazdka” o jasności od –3,9 do –4,0 mag. W tym czasie wielkość kątowa tarczy planety wzrośnie z 11,5 do 12,9” i mimo tak niewielkich rozmiarów będzie to najjaśniejszy obiekt wieczornego nieba. W pewnym sensie poszukiwana „pierwsza gwiazdka” w wigilijny wieczór dla dużej większości będzie – planetą.

Mars szybko zwiększa jasność z +0,8 do +0,2 mag. Planeta znajduje się cały miesiąc w gwiazdozbiorze Lwa podążając w kierunku Panny. Do opozycji Marsa zostało jeszcze 3 miesiące, licząc od początku grudnia. Obserwacje można prowadzić w drugiej części nocy, najlepiej nad ranem. Planeta góruje ok. 5-tej nad ranem, jednak tarcza nie jest jeszcze duża. Średnica wynosi zaledwie 7–9” kątowych.

Jowisz widoczny już po zachodzie Słońca, drugim pod Wenus najjaśniejszym obiektem wieczornego nieba. W grudniu zachodzi ok. godz. 3-ciej nad ranem. Planeta przez pierwsze cztery dni grudnia będzie administracyjnie znajdować się w gwiazdozbiorze Barana, a od 5 grudnia już w Rybach, kontynuując ruch wsteczny na tle gwiazd. Jowisza rozróżnimy jako najjaśniejszą „gwiazdę” tego rejonu. Jak zawsze warte do obserwacji są 4 największe księżyce planety Io, Europa, Ganimedes i Kallisto.

Saturna odnajdziemy na niebie porannym, gdzie na tle gwiazdozbioru Panny ok. 4,5° nad najjaśniejszą gwiazdą tego gwiazdozbioru – Spiką. Saturn wschodzi w grudniu pomiędzy godziną 2-gą a 3-cią.

Uran góruje w grudniu ok. godz. 18, a planetę odnajdziemy na wcześniej przygotowanej mapie w gwiazdozbiorze Ryb jako „gwiazdkę” o jasności +5,8 mag i średnicy kątowej niecałych 4”.

Neptuna odnajdziemy w gwiazdozbiorze Wodnika jako „gwiazdka” o jasności +7,9 mag i średnicy 2”. Górowanie Neptuna w grudniu ma miejsce ok. godz. 16.30. Obserwacje więc możliwe są wyłącznie w pierwszej części nocy.

Planetoidy. W listopadzie opozycje mają planetoidy [12] Victoria (6-go), [26] Proserpina (20-go), [22] Kalliope (24-go).

Z komet podziwiać możemy w dalszym ciągu C/2009 P1 (Garradd). Kometa znajduje się ciągle w Herkulesie (+7 mag.) i widoczna jest w pierwszej części nocy. Obserwacje z każdym dniem są coraz trudniejsze.

ISS – Międzynarodowa Stacja Kosmiczna. Poranne przeloty będą trwać do 5-go grudnia. Od 17-go rozpoczną się wieczorne przeloty ISS nad naszym krajem. Przeloty dla centralnej Polski (19°E, 52°N) możemy śledzić na heavens-above.com

Proponowane do obserwacji obiekty z katalogu Messiera – widoczne cały rok
M39, M51, M52, M76, M81, M82, M97, M101, M102, M103, M106, M108

Proponowane do obserwacji obiekty katalogu Messiera na grudzień (najlepiej widoczne)
M1, M35, M36, M37, M38, M41, M42, M43, M44, M45, M46, M47, M48, M50, M78, M79, M93

Marek Substyk